Ortak kanallı yükselteç 1
Bu ders ile transistör deneylerine başlıyoruz
Pratik transistör tekniği
Elimizde 1962 tarihli olduğunu öğrendiğimiz Pratik Transistör Tekniği isimli bir kitap var. Fiyatı da o zamanın parası ile 30 lira imiş.
Giriş yazısı yerine bu kitabın ön sözünden bir parça naklediyoruz.
"Yirminci asrın akıllara hayret veren keşiflerinden birisi de hiç şüphesiz transistörlerdir.
Bu gün kırda, yolda, vasıta içerisinde, her nerede olursa olsun, transistörlü radyo sesini duymamak kabil değil. İnsan gayri ihtiyarı başını çevirip bu güzel şeye bakmaktan kendini alamıyor.
Eskinin büyük yapılı ve bir o kadar da büyük bataryası bulunan radyoları tarihe karıştı.
[...]
Radyo meraklıları, teknisyenler ve transistörleri merak edip tetkik etmek isteyenler olabileceği gibi. bugün güzel güzel dinlediğimiz, bu küçük câzip radyoların bozulanlarını; teknisyenlerin önündeki tamir masalarında görmekteyiz. Bu itibarla transistör konusunu tetkik etmek, öğrenmek artık bir ihtiyaç haline gelmiştir."
Transistörle tanışalım
Kullanacağımız arkadaş 2N3904 olarak geçiyor.
Transistörün çalışma mantığını anlamak için bir ana vanası olduğunu düşünelim.
Ana vanayı açtığımızda kanala doğru hafif bir sızıntı oluyor. Ama sadece bununla kalmıyor.
Kanaldan çaya doğru akan geniş bir akıntıyı da başlatmış oluyoruz.
Transistörü deneme kartına nasıl takalım
Öncelikle transistör deneylerine başlamadan önce işinizi kolaylaştırabilecek bir ipucu paylaşalım.
Transistörü deneme kartına ("bread board") nasıl takalım.
Önce düz tarafı karşıya bakacak şekilde transistörü ters çeviriniz. Transistörün K ucunu ileri doğru büküyoruz.
Böylece dikkat ederseniz transistörün yerleşimi devre şemasındaki gibi oldu.
Transistörü deneme kartına yerleştirirken, transistörün gövdesi deneme kartının boşluğuna gelecek şekilde takıyoruz.
K ucu karşıda A ve Ç uçları bu yakada kalıyor. Sarı renkli noktalar deneme kartının deliklerini gösteriyor.
Devreyi kuralım
Öncelikle aşağıdaki devreyi kuralım.
Giriş ve çıkış arasında kanalın müşterek olduğunu görebilirsiniz.
Giriş işareti olarak tepe tepe gerilimi 1V olan, 1 kHz sinüs dalga uygulayalım. Dalgamız doğru akım bileşeni içermesin. (Tepe gerilimi 500 mV ile -500 mV arasında gitsin gelsin.)
İlk durum
İlk durumda çıkışta hareketlilik göremiyoruz.
Sarı ile giriş, yeşil ile çıkış işareti gösteriliyor.
Ortak kanallı yükselteç
Giriş işaretini tepe tepe gerilimi 3V olana dek yavaş yavaş arttırıyoruz.
Yeşille gösterilen kabarcıkların oluşmaya başladığını görebilirsiniz.
Çıkışta dalganın sadece üst kısmının oluştuğunu görebiliriz.
Bunu düzeltmek için 3.3 K direncin ucunu toprak yerine -15 volta bağlayabiliriz.
Çıkışın girişi izlediğini görebiliriz.
Benzetim
Osiloskop, sinyal üreteci gibi elektronik labaratuvar cihazlarına sahip olmayan arkadaşların da dersten istifade etmesi için benzetim kütüklerini paylaşıyoruz.
Dersin Microcap ve LTSpice benzetim kütüklerini indirebilirsiniz.
Sinyal üretecinin doğru akım silme özelliği yoksa
Eğer kullandığınız sinyal üretecinin doğru akım silme özelliği yoksa, üstteki devre yerine bunu kurabilirsiniz.
Bu devrenin diğer devreden farkı yeşil ile gösterilen bileşenlerin eklenmiş olmasıdır.
Örnek olarak, XR2206 tabanlı işaret üretecinin çıkışta doğru akım bileşenini kaldırma özelliği yok.
Bu nedenle yüksek geçiren filtre görevi gören 100 n meksefe ve 15 K dirençten oluşan devre elemanlarını kullanıyoruz.
Bağlantıdaki hesap makinesinde kesim sıklığını 100 Hz, meksefenin değerini 0.1uF yani 100n ve direnç serisini E12 seçersek direncin değerini yaklaşık 15 K buluruz.
Yorumlar